Słownik materiałów

Bonus do e-booka Naturalny plac zabaw

Słownik materiałów

Poniżej znajdziesz podstawowe informacje na temat materiałów wykorzystywanych do budowy naturalnego placu zabaw. 

Możesz przeczytać poniższe informacje od razu lub wrócić do nich, gdy będziesz potrzebować informacji o konkretnym materiale. Zanim zaczniemy jeszcze jedna uwaga – nie jesteśmy materiałoznawcami. Wszystkie zawarte tu informacje wynikają z naszej wiedzy (zdobywanej z książek i Internetu) oraz doświadczenia. Jeszcze wiele w tej kwestii musimy się nauczyć, chcemy jednak podzielić się tym co już wiemy, bo być może ułatwi Ci to pracę.

Drewno i drewnopochodne

Drewno konstrukcyjne — słupy, konstrukcja domków, podestów, huśtawek, czyli wszystko to, co podtrzymuje całe urządzenia oraz jego użytkowników. Stosuje się głównie drewno twarde. Z gatunków, które są u nas dostępne polecamy szczególnie robinię akacjową. Robinię można zafundamentować bezpośrednio w betonie lub wsadzić do ziemi, a i tak powinna wytrzymać 50 lat. I to bez żadnej impregnacji. Niewiele tartaków zajmuje się jednak jej obróbką, więc możesz mieć problem z dostaniem jej. Inne drewno, które się sprawdza to modrzew syberyjski oraz trochę mniej odporny modrzew europejski. Czasami stosujemy również dąb. Rozwiązaniem, choć nie najtańszym i na pewno niezbyt ekologicznym, jest drewno egzotyczne. Zwróć uwagę, że z drewna egzotycznego dostępne są tylko deski i legary pod deski.

Drewno wykończeniowe – np. obicie ścian, w przeciwieństwie do drewna konstrukcyjnego nie musi przenosić dużych ciężarów, ale powinno być wytrzymałe na warunki atmosferyczne i intensywne użytkowanie, dlatego tu też często stosuje się drewno twarde (patrz drewno konstrukcyjne), choć w wielu wypadkach wystarczy miększe drewno sosnowe lub świerkowe. Drewno miękkie jest łatwe w obróbce, dostępne i tanie. Oczywiście wymaga impregnacji.

Drewno dekoracyjne – elementy drewniane służące głównie dekoracji, np. rzeźby. Tu częściej stosuje się drewno miękkie (patrz drewno wykończeniowe).

Drewno w naturalnej postaci — pnie pozostałe po wycince drzew w ogrodzie, gałęzie po wiosennych porządkach. Wyróżniamy tę kategorię, żeby zwrócić uwagę, że do niektórych celów możesz pozyskać drewno również w taki sposób.

Drewno z nadleśnictwa – dłużyce, kłody, wyrzynki, wałki (opisy poniżej) i wiele innych. Napiszemy tylko o tym, co może nam się przydać przy budowie naturalnego placu zabaw. Przede wszystkim interesuje nas drewno wielkowymiarowe (W), czyli o średnicy min. 14 cm (pod uwagę brany jest cieńszy koniec). Czasami przydatne może być też drewno średniowymiarowe (S), o średnicy od 5 do 14 cm. Przydatne mogą być również słupy teletechniczne (WC1, S11).

Dłużyce – wielko- lub średniowymiarowe drewno z nadleśnictwa o długości ponad 6 m

Kłody – wielko- lub średniowymiarowe drewno z nadleśnictwa o długości od 2,7 do 6 m

Wyrzynki – wielkowymiarowe drewno z nadleśnictwa o długości od 0,5 do 2,7 m

Wałki – średniowymiarowe drewno z nadleśnictwa o długości od 0,5 do 2,7 m

Drewno z tartaku – deski, bale, listwy, łaty, krawędziaki i belki (opisy poniżej). Czegoś brakuje? Tak. Na tej liście nie ma kantówek. A przecież, gdy wpiszemy kantówka w wyszukiwarce jednego z marketów budowlanych otrzymamy 97 produktów! I to w przeróżnych rozmiarach od przekroju 6/6 mm po 50/100 mm. Poza marketami kantówki dostępne są też w tartakach. Nie udało nam się jednak znaleźć informacji czym tak naprawdę jest kantówka i w jakich mieści się wymiarach. Drewno najlepiej kupować w tartakach, a nie w marketach budowlanych, ponieważ jest znacznie tańsze. Jednak gdy potrzebujemy kilku kantówek szybciej i łatwiej będzie skoczyć do marketu.

Deska – drewno z tartaku o grubości 19-45 mm i szerokości 75-250 cm.

Bal – drewno z tartaku o grubości 50-100 mm i szerokości 100-250 mm.

Listwa – drewno z tartaku o przekroju poprzecznym od 12/24 do 29/70 mm.

Łata – drewno z tartaku o przekroju poprzecznym od 38/63 do 75/140 mm.

Krawędziak – drewno z tartaku o przekroju poprzecznym 100-175 mm.

Belka – drewno z tartaku o przekroju od 200/200 do 275/275 mm.

Drewno modelarskie – listewki, wałki, półwałki i inne elementy służące do dekoracji, dostępne w marketach budowlanych, u stolarzy i w sklepach modelarskich. W tych ostatnich znajdziesz również świetne drewno – balsę, lekkie i łatwe w obróbce. Idealne dla małych majsterkowiczów. A skoro już jesteśmy przy dekoracjach zachęcamy do odwiedzania sklepów z akcesoriami meblowymi – znajdziecie tam relingi, gałki, wieszaki, listwy i wiele innych.

Płyty budowlane – w tym momencie interesują nas oczywiście produkty drewnopochodne, a szczególnie MFP i OSB. Obie mają podobne właściwości, ale pod wieloma względami MFP jest lepsza. Po pierwsze sklejana jest melaniną i w przeciwieństwie do OSB nie zawiera formaldehydu, więc można ją stosować również w większych ilościach we wnętrzach (na OSB są ograniczenia). Po drugie MFP jest bardziej gęsta, przez co można wkręcać się nawet w jej krawędź. Jeśli jeszcze dodamy, że przy produkcji płyt MFP wykorzystuje się drewno pochodzące z upraw kontrolowanych FSC to chyba wybór jest prosty. Obie płyty są wytrzymałe na warunki atmosferyczne, ale pod wpływem wilgoci wychodzą drzazgi. Można temu zapobiec poprzez malowanie. Bez problemu można je również szlifować i odnawiać. Alternatywą może być płyta durelis o zwiększonej twardości i wytrzymałości na wilgoć. W tym wypadku ceny w marketach budowlanych niewiele różnią się od cen producentów, więc możesz śmiało się tam zaopatrywać.

Sklejka – produkt drewnopochodny, zdecydowanie ładniejszy od płyt, ale też o wiele droższy. Do użytku na zewnątrz nadaje się tylko sklejka wodoodporna (W1, W2), a jeszcze lepiej szalunkowa. Sklejka wymaga impregnacji i najlepiej nadaje się do elementów, które będą chowane w czasie deszczu i zimą. O sklejkach można by napisać całą książkę, więc na tym poprzestaniemy.

Płyty meblowe – pilściowe (MDF, HDF, LDF), wiórowe, paździerzowe oraz sklejki. Płyty meblowe nie nadają się do użytku na zewnątrz. Możemy je jednak wykorzystać do budowy zabawek chowanych do domu.

Impregnacja drewna – w większości przypadków drewno i materiały drewnopochodne, jeśli mają być użyte na zewnątrz wymagają impregnacji. Najlepsza jest ciśnieniowa, ponieważ wnika głęboko w strukturę drewna. Może być również powierzchniowa, przy użycia lakieru, lazuru, bejcy czy oleju. Wszystkie środki impregnacji powierzchniowej muszą być co jakiś czas nakładane ponownie. Warto też zwrócić uwagę, że niektóre (a w zasadzie większość) jest szkodliwa dla dzieci. Należy zwracać uwagę na etykiety. Farby i lakiery powinny spełniać normę EN 71-3. Bogate kompedium wiedzy na temat preparatów do impregnacji znajdziesz na stronie Dom i Drewno (www.domidrewno.pl).

Drewno a norma bezpieczeństwa na place zabaw – na publicznych placach zabaw należy przestrzegać zapisów normy bezpieczeństwa PN-EN 1176. Podaje ona m.in. promień zaoblenia krawędzi desek i kantówek. Podaje również jakie otwory i szczeliny są dopuszczone. Norma podaje też ile centymetrów może wystawać nakrętka śruby. Jest to o tyle istotne, że wielu producentów chcąc spełnić wymogi normy stosuje plastikowe nakładki, które wyglądają, co tu dużo mówić, koszmarnie. Tymczasem nie jest to konieczne. Wystarczy zrobić zagłębienie, w którym nakrętka lub jej część się schowa, a wystającą śrubę obciąć i przeszlifować. Projektant placu zabaw musi te wszystkie wytyczne uwzględnić w projekcie, a także podać instrukcję dla wykonawcy. Niezależnie czy budujemy publiczny czy przydomowy plac zabaw warto zadbać o to, aby deski nie miały drzazg i ostrych krawędzi. I to nie tylko w dniu budowy. Wszystkie elementy drewniane muszą być co jakiś czas sprawdzane i ewentualnie przeszlifowane, uzupełnione i ponownie zaimpregnowane.

Bruk drewniany

Plastry drewna

Metal

Stal konstrukcyjna ogólnego przeznaczenia – stal najniższego gatunku, o słabych właściwościach wytrzymałościowych, co może być problemem w przypadku dużych konstrukcji, ale na plac zabaw w zupełności wystarczy. Szczególnie interesuje nas S235JR.

Kształtowniki – najczęściej stosowane są ceowniki (wyglądają jak litera C), teowniki (T), dwuteowniki (wyglądają jak duże I szeryfowe), zetownik (Z) i kątownik (L). Stal czarna ulega korozji, dlatego wymaga cynkowania. Możemy kupić kształtowniki ocynkowane. Cynkowania nie wymaga stal nierdzewna, ani aluminium. Kształtowniki można kupić w sklepach i hurtowniach metalowych, a wybrane elementy w marketach budowlanych. W tym wypadku jest podobnie jak w przypadku drewna – zdecydowanie taniej wyjdzie w sklepach metalowych, jednak po pojedyncze kształtowniki można udać się do marketu.

Kształtowniki (profile) zamknięte – mogą mieć przekrój kwadratu, prostokąta lub okręgu. Okrągły kształtownik zamknięty to nic innego jak rura. Dostępne są w miejscach omówionych przed chwilą.

Istniejące konstrukcje stalowe – bramka, konstrukcja huśtawki, latarnia, balustrada, słupki i panele ogrodzeniowe, szyny kolejowe. Te elementy możesz kupić w marketach i składach budowlanych, i wykorzystać według własnego pomysłu. Przykładem mogą być słupki ogrodzeniowe lub słupki pod znaki drogowe, na których można zamocować hamak, żagiel, ściankę interaktywną. Przeważnie te elementy są już przygotowane do montażu, więc nie musisz ich cynkować czy malować.

Pręt, drut, lina – w przeciwieństwie do kształtowników zamkniętych jest pełny w środku. Może mieć przekrój okrągły, sześciokątny, kwadratowy lub prostokątny. Charakterystyczny jest pręt zbrojeniowy (żebrowany). W dużym uproszczeniu drut to bardzo cienki pręt o przekroju okrągłym. Z kolei kilka skręconych drutów do lina. Pręty możemy wykorzystać do łączenia słupów, jako stężenie, do obciążenia tkaniny (np. pod ekran kina letniego), do umocowania kłód (patrz rozdział Kłody i głazy), jako stelaż namiotu, maszt flagi lub do zrobienia liczydła. Linka stalowa może służyć do naciągnięcia tkaniny z płótna żeglarskiego, rozwieszenia lampek lub proporczyków, ale także jako stężenie. Wykorzystywana jest też w tzw. tyrolkach, czyli zjazdach linowych.

Rury spustowe i rynny – element systemu odprowadzania wody z dachu. Rura spustowa jest pionowa i pełna, rynna pozioma i otwarta. Wymieniamy je tutaj ponieważ idealnie nadają się do budowy torów wodnych i piaskowych oraz tub dźwiękowych. Elementy te wykonywane są z bardzo cienkiej blachy, dlatego nie nadają się raczej na publiczne place zabaw. Jeśli chcemy dać dzieciom rynny do zabawy (patrz rozdział Luźne elementy) musimy zabezpieczyć końce. W tym wypadku lepiej sprawdzi się rynna z tworzywa sztucznego.


Elementy hydrauliczne – łączenie rurek w większe konstrukcje może być trudne bez sprzętu do spawania. Jest jednak na to sposób – w sklepach metalowych można znaleźć różnego rodzaju rurki, kolanka, trójniki, mufy, nyple i inne złączki, które pozwalają stworzyć tor wodny lub kulodrom bez konieczności spawania.

Siatka metalowa – wyróżniamy siatki leśne, zgrzewane (cynkowane lub powlekane PCV), plecione (również cynkowane lub powlekane PCV). Te ostatnie są najbardziej popularne ze względu na cenę, jednak aby je wykorzystać musimy je naciągnąć między dwoma słupkami lub innymi elementami. O wiele bardziej uniwersalne są panele ogrodzeniowe z siatki zgrzewanej, których możemy użyć niezależnie. Innym rodzajem siatki jest siatka cięto-ciągniona. Siatkę można wykorzystać do budowy ogrodzeń, również wewnętrznych, ale też w warsztacie (patrz rozdział Warsztat) lub jako element dekoracyjny (patrz rozdział Rękodzieło w ogrodzie). Siatka może stanowić pomoc dla pnączy.

Blacha – według norm blacha dzieli się na cienką i grubą, ale ciekawa jest również bardzo cienka blacha, o grubości setnych lub nawet tysięcznych części milimetra. Przykładem takiej blachy jest… folia aluminiowa. Tak, ta do pakowania kanapek. Blacha może być gładka lub profilowana (falista, trapezowa). Blacha może być perforowana lub ryflowana (antypoślizgowa). Arkusz blachy można wykorzystać jako tablica magnetyczna (oczywiście nie dotyczy to aluminium, więcej w rozdziale Tablica). Blachy perforowane mogą służyć do budowy sitek, ścianek do przeplatania (patrz rozdział Rękodzieło w ogrodzie) lub w warsztacie (patrz rozdział Warsztat). Cienka blacha może służyć jako okleina ozdobna (np. blacha miedziana).

Krata metalowa

Łańcuchy – najczęściej stosowane są łańcuchy pierścieniowe (ogniwowe). Jest oczywiście cała masa rodzajów, więc nie będziemy się w to zagłębiać. Musimy jednak zwrócić uwagę na jedną kwestię. Norma bezpieczeństwa na place zabaw PN-EN 1176 dokładnie określa parametry łańcuchów do huśtawek. Trudno dostać takie w sklepie metalowym, więc jeśli masz publiczny plac zabaw najlepiej zaopatrz się w łańcuchy dedykowane do huśtawek.

Luźne elementy – metal to fantastyczny materiał do wszelkiego rodzaju luźnych elementów, takich jak garnki, łyżki, wiadra, balie, skrzynki (np. gazowe). Więcej na ten temat w rozdziale Luźne elementy.

Impregnacja metalu – elementy ze stali nierdzewnej lub z aluminium nie wymagają zabezpieczenia przed korozją, jednak nie zawsze możemy ich użyć. Stal nierdzewna jest droga, po za tym nie zawsze będzie nam pasować do ogrodu. Z kolei aluminium jest zbyt miękkie i mało wytrzymałe. Stal czarna może być ocynkowana. Niektóre elementy, np. słupki ogrodzeniowe możesz kupić ocynkowane. Inne możesz zanieść do punktu. Inną metodą jest malowanie kataforetyczne. To jedna z najnowocześniejszych technologii nakładania powłoki lakierniczej na przedmioty metalowe, z wykorzystaniem… prądu. Często po kataforezie stosuje się jeszcze malowanie proszkowe, które idealnie pokrywa powierzchnię kolorem. Te metody mają jednak swoją wadę. Po pierwsze trzeba wybrany element zawieźć do punktu, a po drugie nie każdy rozmiar wejdzie do wanny, w której się to odbywa. Będą przypadki, w których nie pozostanie Ci nic innego jak zwykłe malowanie.

Beton, kamień, ceramika

Prefabrykaty – półprodukty przygotowane poza placem budowy. Do prefabrykatów należą pustaki, cegły oraz tzw. bloczki silikatowe (cegła wapienno-piaskowa Silka) czy beton komórkowy. Z tych materiałów możemy wymurować słupy, murki (jeśli potrafimy). Warto jednak wspomnieć o innych prefabrykatach, które możemy wykorzystać na placu zabaw. Są to np. kręgi studzienne i płyty denne, przepusty drogowe, płyty chodnikowe (które możemy wykorzystać np. jako krawężniki), ścianki peronowe (jako ścianki oporowe), korytka ściekowe i odwodnienie liniowe (do zbudowania np. toru wodnego w nawierzchni), płyty ażurowe, palisady betonowe, a nawet kolumabarium (jeśli Ci nie przeszkadza świadomość, w jakim celu zostały stworzone). Producenci ogrodzeń sprzedają prefabrykowane fundamenty pod słupki i podmurówki.

Beton lany – możemy wylać z niego fundament lub nawierzchnię. Może Ci się wydawać, że budując małe elementy ogrodowe musisz opierać się na prefabrykatach. Nie zamówisz przecież betoniarki na kilka fundamentów. Są jednak mieszanki, które pozwalają na własnoręczne przygotowanie betonu bez konieczności pilnowania proporcji, mieszania i wibrowania. Mieszanka jest droższa od zwykłego betonu, ale możesz ją dostać w niewielkich opakowaniach w marketach budowlanych. Zaletą betonu lanego jest to, że możemy wylać z niego dowolny kształt, co może mieć znaczenie przy budowie tarasu czy nietypowej ścieżki. Ponadto w lanym betonie możemy odcisnąć jakiś wzór lub pojedyncze elementy. Możemy też w nim coś zatopić. Do betonu lanego możemy dodać barwnik, choć jeśli chodzi o wybór kolorów to, jak to powiedzieć, szału nie ma.

Asfaltobeton

Ceramika – klasyczna ceramika budowlana to cegły budowlane, dziurawki, klinkierowe, szamotowe, pustaki. PŁYTY TARASOWE. Na placu zabaw może pojawić się również ceramika w postaci rzeźby lub innych elementów dekoracyjnych (patrz rozdział Rękodzieło w ogrodzie).

Kamień – szerokie zastosowanie w ogrodzie ma również kamień. Możemy zbudować z niego mur, wyłożyć ścieżkę lub taras płytami kamiennymi, gresowymi, kostką brukową. Mniej oczywiste sposoby wykorzystania kamienia na placach zabaw to głazy do wspinania, zjeżdżalnie na wypolerowanym głazie, tor wodny wykuty w kamieniu lub ułożony z płytek kamiennych, rzeźby. W sklepach ogrodniczych można też kupić koła żarnowe i wykorzystać je jako ozdobę lub stojak na parasol przeciwsłoneczny. Oczywiście kamień to również żwir i piasek, bez którego trudno wyobrazić sobie plac zabaw.

Głaz – fragment skały o średnicy większej niż 20 cm, obtoczony wskutek transportu i erozji.

Farba do betonu – chcąc pokryć betonową nawierzchnię farbą mamy do wyboru farby lateksowe (do wnętrz), farba akrylowa (sprawdzi się na zewnątrz jeśli wcześniej zaimpregnujemy beton, farba chlorokauczukowa (można nią pomalować również elementy metalowe), farby epoksydowe (specjalistyczne).

Inne materiały

szutr

nawierzchnia mineralno-żywiczna

kompozyty z PETów

Połączenia

Nasz minisłownik to dopiero początek. Gdy poznamy już wszystkie materiały możemy pobawić się w ich połączenia. Oto zaledwie garstka przykładów:

metalowa konstrukcja z kształtowników obita deskami

betonowe schody + drewniane siedziska

betonowy tunel (przepust drogowy) wyłożony drewnem

słupy w kotwach metalowych obłożone drewnem

pręty stalowe lub rurki owinięte sznurem

metalowe słupki podtrzymujące drewniane ścianki

drewniany podest na legarach kompozytowych

I tak dalej…